Ostatnie tygodnie ubiegłego 2008 roku przyniosły ważne wydarzenie związane z ekshumacją zwłok Generała Władysława Sikorskiego. Rozwiązania zagadki i przyczyn śmierci Generała podjął się ... więcej

Ostatnie tygodnie ubiegłego 2008 roku przyniosły ważne wydarzenie związane z ekshumacją zwłok Generała Władysława Sikorskiego. Rozwiązania zagadki i przyczyn śmierci Generała podjął się katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej, a konserwator wzgórza wawelskiego wydał stosowne zezwolenie na demontaż i ponowny montaż marmurowego sarkofagu w zabytkowej krypcie św. Leonarda w Katedrze Wawelskiej.
Czynności konserwatorskie należało przeprowadzić w sposób nie prowadzący do zagrożenia dla zabytkowej substancji krypty, przy odpowiednim zabezpieczeniu romańskich wątków ścian, oryginalnych, wczesnoromańskich kamiennych kolumn, zabytkowych sarkofagów królów polskich i marmurowej posadzki.
Udział konserwatora specjalizującego się w ochronie zabytków kamiennych był w tym przypadku warunkiem podstawowym w wytypowaniu techniki bezpiecznego demontażu, a następnie po badaniach laboratoryjnych zwłok, ponownego montażu jednobryłowego sarkofagu na swoim pierwotnym miejscu w niezwykle ograniczonym funkcjonalnie pomieszczeniu zabytkowej krypty. Uniwersalizm wiedzy konserwatora, dotyczący oceny wydarzenia oraz znajomość techniki i technologii szeroko pojętych działań konserwatorskich są w tym przypadku niezastąpione. Dzięki opinii konserwatorskiej, ekspertyzie oraz przeświadczeniu, że podniesienie sarkofagu jest możliwe bez spowodowania jakichkolwiek zagrożeń dla zabytkowego otoczenia, podjęto w ogóle decyzję o rozpoczęciu prac ekshumacyjnych.

Artykuł prezentuje wybrane zjawiska w architekturze i budownictwie mieszkalnym od chwili założenia miasta lokacyjnego do połowy XVII w., czyli w okresie dla Krakowa czasów staropolskich (XIII-XVIII ... więcej

Artykuł prezentuje wybrane zjawiska w architekturze i budownictwie mieszkalnym od chwili założenia miasta lokacyjnego do połowy XVII w., czyli w okresie dla Krakowa czasów staropolskich (XIII-XVIII w.) najświetniejszym. Ówczesne dokonania w zakresie kultury materialnej i duchowej sytuowały miasto wśród czołowych metropolii przynajmniej Europy północno-wschodniej. O ile do okresu wczesnej nowożytności Kraków stał w dziedzinie kształtowania architektury w awangardzie ośrodków urbanistycznych, to w czasie późniejszym jego średniowieczny potencjał stał się zasadniczym czynnikiem opóźniającym ewolucję substancji materialnej, zwłaszcza w zakresie architektury przeciętnej, która poprzez swą masę przesądza o charakterze miasta.
W artykule zostały omówione charakterystyczne dla Krakowa tematy architektoniczne – pierwsze domy mieszczan (z których część miała formę wieżową), kamienice (ich układ, ustalony w drugiej połowie XIV w., upowszechnił się w następnych stuleciach), domy kanonicze, zbliżone do nich dwory rycerskie i szlacheckie oraz pałace bogatej szlachty, magnatów i patrycjuszy, wywodzące się okazalszych kamienic.

Interdyscyplinarne badania drewnianych, zabytkowych konstrukcji dachowych ujawniły wiele nowych informacji naukowych, dotąd pomijanych i w związku z tym w niedostateczny sposób udokumentowanych.
Analiza ... więcej

Interdyscyplinarne badania drewnianych, zabytkowych konstrukcji dachowych ujawniły wiele nowych informacji naukowych, dotąd pomijanych i w związku z tym w niedostateczny sposób udokumentowanych.
Analiza znaków ciesielskich pozwala na uzyskanie informacji na temat jednorodności i kompletności konstrukcji oraz dokonanych w niej zmian. Pokazuje także ewolucję techniki budowlanej. Pęknięcia przebiegające przez znaki ciesielskie mogą świadczyć o tym, że do budowy użyto świeżo pozyskanego drewna.
Napisy, podpisy i daty zachowane na powierzchniach elementów pozwalają ustalić czas powstania konstrukcji, jej przebudowy lub naprawy oraz mogą pomóc zidentyfikować wykonawców. Zupełnie nowym odkryciem są zachowane na niektórych elementach konstrukcji napisy handlowe. Świadczą one o przygotowywaniu części konstrukcji poza placem budowy i dostarczaniu jej w formie obrobionych elementów, prawie gotowych do montażu.
Bada się także ślady pozostawione w czasie obróbki drewna przez tradycyjne narzędzia ciesielskie. Pozwala to ustalić dawne techniki obróbki drewna, kształt użytych narzędzi i metody wznoszenia konstrukcji. Można także stwierdzić, czy prace wykonywała jedna ekipa cieśli, czy też kilka zespołów.
W szerszej perspektywie uzyskane z takich badań informacje mogą posłużyć do analizy historii rozwoju ciesielstwa i budownictwa na większych obszarach naszego kontynentu. Część z odkrywanych śladów nadal wymaga odpowiedniej interpretacji.
W Polsce, w czasie remontów dawnych więźb dachowych, bardzo często zaleca się ociosać powierzchnie uszkodzonych elementów drewnianej konstrukcji. Jeśli nie wykonano odpowiednich badań i dokumentacji, po takim zabiegu ważne informacje naukowe ulegają całkowitemu zniszczeniu.

Opisany w artykule autoportret Jana Matejki jest w istocie obrazem dwustronnym. Na odwrocie zachował się szkic do portretu generała Dobrzańskiego.
Od ponad stu lat obraz ten wisiał na jednej i ... więcej

Opisany w artykule autoportret Jana Matejki jest w istocie obrazem dwustronnym. Na odwrocie zachował się szkic do portretu generała Dobrzańskiego.
Od ponad stu lat obraz ten wisiał na jednej i tej samej ścianie w mieszkaniu rodziny znanego kolekcjonera, który obraz nabył. Autorstwo mistrza Jana opierało się jedynie na tradycji rodzinnej przekazywanej
przez trzy pokolenia. Autor postawił sobie żmudne zadanie potwierdzenia owej domniemanej atrybucji metodą historyczno porównawczą. Przeprowadzone ostatnio badania laboratoryjne w pracowniach konserwatorskich Muzeum Narodowym w Krakowie, ujawniające zatartą sygnaturę JM, dodatkowo potwierdziły jego pełne erudycji wnikliwe rozważania.

Data budowy świątyni ormiańskiej we Lwowie łączona jest z datą założenia miasta, czyli z rokiem 1256. Jednak dokładną datę wzniesienia katedry mogłyby określić prowadzone w sposób metodyczny ... więcej

Data budowy świątyni ormiańskiej we Lwowie łączona jest z datą założenia miasta, czyli z rokiem 1256. Jednak dokładną datę wzniesienia katedry mogłyby określić prowadzone w sposób metodyczny badania.
Pierwotna świątynia ormiańska we Lwowie założona została na planie prostokąta z wykształconym prezbiterium oraz nawami bocznymi zakończonymi absydami. Zgodnie z przestrzeganą tradycją świątynia była budowlą orientowaną. Ściany katedry wymurowano z kamienia łączonego zaprawą wapienną i oblicowano płytami kamiennymi. Grubość murów była dość znaczna, bo sięgała około 1,4 m. Sylweta XIV-wiecznej świątyni nawiązywała do układu bazylikowego i zwieńczona była nałożoną na przecięciu się nawy głównej z transeptem kopułą. Oryginalne rozwiązanie kopuły opierało się na żebrach łukowych wykonanych z ceramicznych naczyń (wkładanych jedno w drugie). Z zewnątrz kopułę obłożono kamiennymi płytami i pokryto dachem dwunastopołaciowym. Konstrukcję kopuły ułożono na tamburze wykonanym z cienkich płyt wapiennych, który spoczął na pendentywach łączących się z filarami kościoła. Dachy pokryto płytami kamiennymi. Powyższe rozwiązanie świadczyło o wysokich umiejętnościach budowlanych zaangażowanego przy budowie katedry architekta-budowniczego i warsztatu budowlanego.
Zarówno nawę główną, jak i boczne pokryto sklepieniami kolebkowymi. Do przebadania pozostaje wyjaśnienie zachowanej różnicy przekrojów filarów, gdyż podkopułowe filary od strony wschodniej mają przekrój 0,58 × 0,72 m, a zachodnie 0,72 × 0,72 m.
Do katedry prowadziły dwa wejścia – od strony zachodniej i południowej. W oparciu o literaturę przedmiotu uznaje się wejście od strony południowej za główne. Do dziś zachowały się elementy dekoracji malarskiej i kamiennej, które mogą być datowane na czas budowy kościoła. Ślady ornamentyki kamiennej ze stylizacją roślinną i geometryczną odczytać można na filarach i gzymsie w środkowej absydzie. Pomimo licznych przebudów świątyni (począwszy od XVII wieku) i niedokończonych projektów, wytworzony został swoisty fenomen architektury wyrażający się w formie wielowiekowego kościoła. Przebudowy i narastające ustroje architektoniczne oraz zachowane malowidła obrazują zmieniające się idee artystyczne. Stan ten z punktu widzenia konserwatorskiego mógł być osiągnięty, ponieważ do prac przy katedrze zatrudniani byli twórcy reprezentujący wysoki poziom warsztatowy. Obiekt o niekwestionowanych wartościach architektonicznych i artystycznych powinien być w dobie współczesnej poddany wszechstronnym badaniom konserwatorskim, które oceniłyby wielokulturowość świątyni, przenikanie się prądów kulturalnych. Należy również zadbać i oto, aby kolejne restauracje i rewaloryzacje świątyni prowadzone były z zachowaniem utrwalonych tradycji konserwatorskich i z wykorzystaniem najnowszych idei.

Praca poświęcona jest historycznym, monumentalnym budowlom miasta i sylwetce gdańskiego architekta i budowniczego Bartla Ranischa, który w XVII wieku zajmował się ich rozbudową, konserwacją oraz ... więcej

Praca poświęcona jest historycznym, monumentalnym budowlom miasta i sylwetce gdańskiego architekta i budowniczego Bartla Ranischa, który w XVII wieku zajmował się ich rozbudową, konserwacją oraz dokumentacją. Sporządził on prekursorską inwentaryzację wszystkich kościołów gdańskich oraz ważniejszych budynków miejskich. Jako pierwszy w Polsce przedstawił sztukę wznoszenia sklepień gotyckich. Zgodnie ze wskazówkami zawartymi w dziele Ranischa gdańscy architekci odbudowali zniszczone podczas II wojny światowej kościoły wraz z ich sklepieniami.

Zasadniczym tematem artykułu jest analiza wyników najnowszych badań archeologiczno architektonicznych oraz ich interpretacja w kwestii wzajemnych relacji pomiędzy budynkiem palatium, a rotundą prostą ... więcej

Zasadniczym tematem artykułu jest analiza wyników najnowszych badań archeologiczno architektonicznych oraz ich interpretacja w kwestii wzajemnych relacji pomiędzy budynkiem palatium, a rotundą prostą wzniesionymi w okresie wczesnego średniowiecza w obrębie grodu przemyskiego. Autorka zwraca uwagę na pewne przesłanki architektoniczne, które zmuszają do postawienia pytania o prawidłową interpretację jednorodności całego założenia. Za uznaniem rotundy prostej jako wolnostojącego kościoła misyjnego w pierwotnym założeniu przemawia jej usytuowanie względem bramy grodowej, potwierdzona dylatacja pomiędzy ścianami magistralnymi części nadziemnej palatium i rotundy, usytuowanie wejścia z zewnątrz do kościoła w miejscu przysłonięcia go ścianą budynku podłużnego, co utrudniało komunikację, oraz wtórne umieszczenie empory we wnętrzu rotundy. Dopiero w drugiej fazie, po dobudowaniu części pałacowej, rotunda zyskałaby funkcję kaplicy z emporą komunikującą się bezpośrednio z reprezentacyjną częścią pałacu, co tłumaczyłoby drugorzędną rolę wejścia z zewnątrz.

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja dwóch średniowiecznych urządzeń grzewczych znajdujących się w zabytkowych zespołach klasztornych – cystersów w Jędrzejowie i augustianów-eremitów ... więcej

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja dwóch średniowiecznych urządzeń grzewczych znajdujących się w zabytkowych zespołach klasztornych – cystersów w Jędrzejowie i augustianów-eremitów na Kazimierzu w Krakowie. Oba obiekty usytuowane są w obrębie obecnych piwnic klasztornych, które w przeszłości miały charakter suteren o funkcjach
gospodarczo-kuchennych. Szczegółowa inwentaryzacja architektoniczna obiektów, datowanie i rekonstrukcja stanowią przyczynek do szerszych studiów nad urządzeniami i systemami grzewczymi na ziemiach polskich w dobie średniowiecza.

Za „Pomnik Historii” może być uznany zabytek o szczególnych walorach historycznych, architektonicznych i artystycznych, a także posiadający autentyczne, wyjątkowe powiązania z zachowanym otoczeniem, ... więcej

Za „Pomnik Historii” może być uznany zabytek o szczególnych walorach historycznych, architektonicznych i artystycznych, a także posiadający autentyczne, wyjątkowe powiązania z zachowanym otoczeniem, historycznym układem przestrzennym itd.
Jedną z najcenniejszych historycznych rezydencji arystokratycznych w Polsce i Europie jest amek w Wiśniczu. Obiekt ten został wzniesiony na styku średniowiecza i renesansu dla rodziny Kmitów, czołowego rodu magnackiego współtworzącego potęgę polsko-litewskiego państwa Jagiellonów w XV i XVI wieku. Swój ówczesny kształt zamek zawdzięcza najwybitniejszemu przedstawicielowi wspomnianego rodu, Piotrowi III Kmicie (1477-1553). Rezydencja została założona na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, z czterema cylindrycznymi basztami na narożach. Poszczególne skrzydła posiadały obszerne sale w układzie amfiladowym. Z przekazów źródłowych wiadomo, że Piotr Kmita uczynił swój zamek jednym z czołowych ośrodków kultury odrodzenia w Polsce.
Po wygaśnięciu rodu Kmitów, pod koniec XVI wieku Wiśnicz stał się własnością Lubomirskich. Najwybitniejszy przedstawiciel tego rodu, Stanisław Lubomirski (1583-1649) dokonał znaczącej przebudowy rezydencji. Zachowując zasadniczy kształt i układ przestrzenny zamku, wyposażył go w szereg elementów zdobniczych utrzymanych w duchu wczesnego baroku (kamienne i marmurowe obramowania okienne, portale i kominki, iluzjonistyczna dekoracja komnat itd.). Istotną zmianą było też przekształcenie zamku w rezydencję typu palazzo in fortezza za sprawą wzniesionej na planie pięcioboku platformy obronnej zaopatrzonej w pięciu narożnikach w bastiony typu włoskiego i holenderskiego i połączonych potężnymi murami kurtynowymi. W jednej z nich umieszczono monumentalną bramę wjazdową do zamku, będącą podręcznikowym przykładem przenikania się form architektury manierystycznej i wczesnobarokowej. Nowością była też kaplica zamkowa, będąca rodzajem małego kościoła ukształtowanego jeszcze w duchu renesansowych kaplic kopułowych. Autorem tych przemian był nadworny architekt Lubomirskiego, wywodzący się z Włoch, Maciej Trapola, który u stóp wzgórza zamkowego zaprojektował założenie urbanistyczne Nowego Wiśnicza z kościołem farnym, ratuszem i modelowymi kamienicami mieszczańskimi. Po roku 1635 na sąsiednim do zamkowego wzgórzu Trapola wzniósł ufundowany przez Lubomirskiego zespół klasztorny Karmelitów, również posiadający fortyfikacje bastionowe. Malowniczy teren oraz ciekawe ulokowanie w nim owego monumentalnego zespołu (klasztor – zamek – miasto) stworzyło z Wiśnicza modelowy przykład prywatnego barokowego miasta sprzężonego ze wspaniałą rezydencję możnowładczą.
Po wielu niekorzystnych wydarzeniach, jakie miały miejsce po połowie XVII wieku (m.in. najazd szwedzki, rozbiory Polski i likwidacja klasztoru Karmelitów, pożary miasta i zamku w XIX wieku), z inicjatywy prof. Alfreda Majewskiego i według jego projektu od 1948 roku prowadzona jest kompleksowa rewaloryzacja zamku, mająca na celu rekonstrukcję obiektu i przywrócenie mu wyglądu z okresu świetności. Realizacji tego zamierzenia może dopomóc przyznanie zamkowi w Wiśniczu tytułu “Pomnika Historii”, na jaki w pełni zasługuje.

Tradycję muzeum wilanowskiego liczymy od 1805 r., kiedy Stanisław Kostka Potocki w pałacu otworzył swoje zbiory sztuki i rzemiosła artystycznego dla publiczności w celu wychowania przez sztukę i ... więcej

Tradycję muzeum wilanowskiego liczymy od 1805 r., kiedy Stanisław Kostka Potocki w pałacu otworzył swoje zbiory sztuki i rzemiosła artystycznego dla publiczności w celu wychowania przez sztukę i historię. Po Potockich majątek ziemski i zbiory sztuki przejęli Braniccy – w 1944-45 r. całość majątku została znacjonalizowana. Pomiędzy 1949 a 1960 spadkobiercom Adama Branickiego zwrócono ok. 1600 rzeczy. W 1998 r. spadkobiercy Adama Branickiego wystąpili do sądu z pozwem o zwrot ok. 6000 muzealiów z Muzeum Pałacu w Wilanowie, obecnego ich właściciela, a następnie o zwrot nieruchomości będącej we władaniu tej instytucji. W ciągu ostatnich kilku lat, równolegle z wyżej wymienionymi procesami, prowadzone były lub toczą się śledztwa w sprawie zaginięcia dokumentów dotyczących nacjonalizacji dóbr wilanowskich, sfałszowania dokumentów i wydawania zaświadczeń niezgodnych ze stanem faktycznym. Sądy ocenią ostatecznie prawne podstawy działań z okresu nacjonalizacji i obecnych postępowań, jak na przykład budowanie roszczeń wobec dawnej nieruchomości ziemskiej na podstawie współczesnych interpretacji przepisów prawa z 1944 r. Potrzebne są ustawy jednoznacznie regulujące problem reprywatyzacji nieruchomości i ruchomych dóbr kultury, zgodnie z interesem publicznym i poszanowaniem prawa własności.

Krosno, jako jedno z najciekawszych miast historycznych Podkarpacia, do dzisiaj obdarza nas pięknem zabytków. Część wartościowych obiektów nie jest nawet wpisana do rejestru zabytków. Brak jest ... więcej

Krosno, jako jedno z najciekawszych miast historycznych Podkarpacia, do dzisiaj obdarza nas pięknem zabytków. Część wartościowych obiektów nie jest nawet wpisana do rejestru zabytków. Brak jest ochrony układów urbanistycznych i zespołów przemysłowych z czasów urbanizacji. Co więcej, do tej pory nie zaprowadzono gminnej ewidencji zabytków, a obowiązujące miejscowe plany nie dotyczą obszarów, które powinny być chronione. Ponadto – w polskim ustawodawstwie zaznacza się niewystarczający stan ochrony prawnej dla zabytków. Trudnym problemem dla obszarów zabytkowych jest lokalizacja witryn sklepowych i montaż szyldów oraz reklam. Zasady ich umieszczania powinny być otoczone szczególną troską pracowników samorządowych i powinny być określone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, po wypracowaniu zasad w porozumieniu z urzędem ochrony zabytków i miejskim konserwatorem zabytków. Ponadto zauważono dużą przypadkowość wśród działań właścicieli zabytków, która powinna być zastąpiona przez świadomą kreację artystyczną, będącą wkładem w wizerunek miasta. Tego dziś brakuje.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków wnosi potrzebę utworzenia przy Urzędzie Miasta stanowiska konserwatora miejskiego, który realizowałby szereg działań w uzgodnieniu z wojewódzką służbą konserwatorską. Niemożliwym jest do przyjęcia fakt, że o zabytkowy charakter miasta dba tylko konserwator, zaś samorządowcy główny akcent stawiają na biznes. W tej współpracy służby konserwatorskie zawsze będą postrzegane jako czynnik hamujący rozwój, a ochrona zabytków będzie miała wymiar biernych starań.