Wykształcony już w XVI wieku u zbiegu głównych traktów komunikacyjnych Lublina plac, którego oprawę stanowią ważne obiekty architektoniczne - pałace, klasztory, gmachy publiczne, zespoły kamienic - jest centralnym punktem - śródmieścia Lublina.
Początkowo miał formę trójkątną i jak tradycja głosi, był miejscem obozowania szlachty litewskiej w 1569 roku, gdy dokonywał się akt podpisania Unii Lubelskiej. Z czasem przekształcił się w regularny prostokąt. Wielokrotnie poddawany przebudowom na przełomie XIX i XX wieku, uzyskał swą obecną formę w latach 60. ubiegłego stulecia. Od dwóch stuleci utrwaliła się też nazwa.
Plac Litewski, dla upamiętnienia znaczących dla Lublina i Rzeczpospolitej wydarzeń. Plac zawiera w swej kompozycji zasadę trójpodziału w układzie południkowym ze strefami: d. ogrodu pałacowego, otwartą przestrzenią z centralnym .salonem. i fontanną, a także strefą skweru zachodniego oraz dwupodziału w układzie równoleżnikowym z wyodrębnioną strefą reprezentacyjną przyległą do Krakowskiego Przedmieścia i rekreacyjną - od strony północnej.
Obszar placu nie jest zabudowany żadnymi obiektami kubaturowymi. Istotnymi elementami jego kompozycji są usytuowane na nim pomniki. W szczególności ważną rolę dominanty i elementu zamykającego o. widokową ulicy Krakowskie Przedmieście (z kierunku od Bramy Krakowskiej) pełni XIX-wieczny pomnik Unii Lubelskiej. Na Placu zlokalizowane są także trzy inne pomniki: w zachodniej części wnętrza pomnik Konstytucji 3 Maja, wzniesiony w roku 1916 i pomnik Nieznanego Żołnierza z roku 1924, oraz Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego wystawiony w miejscu rozebranego w latach 90. Pomnika Wdzięczności. Ze względu na swą mniejszą skalę i formę pierwszy z wymienionych nie stanowi wyraźnej dominanty, za. drugi, którego kompozycję tworzy zestaw leżących płyt kamiennych, pozostaje wręcz słabo czytelny w przestrzeni placu. Pomnik konny Marszałka Piłsudskiego na wysokim cokole został wzniesiony w roku 2001, jako obiekt tymczasowy. Opinie konserwatorów i rzeczoznawców wskazywały na zasadność wyznaczenia innej lokalizacji pomnika . przed Domem Żołnierza, na nowym placu planowanym w pobliżu teatru lub w osi pałaców w pierzei północnej Placu Litewskiego. Pomnik zdominował pozostałe elementy na płaszczyźnie Placu i do dziś wzbudza kontrowersje.
Sposób współczesnego wykorzystania Placu Litewskiego jako głównego placu miasta był od lat przedmiotem licznych analiz, projektów i studiów, a także rozbieżnych pomysłów użytkowych.
Jako „serce miasta” wykorzystywany jest bowiem dla celów uroczystości patriotycznych (o czym przesądzają usytuowane na nim pomniki historyczne), rekreacji (fontanna, zadrzewione strefy spacerowe, plac zabaw dla dzieci), aktywizacji społecznej (ekspozycje, kiermasze, pokazy, festyny świąteczne, okazjonalne wystawy). Służy także bieżącym potrzebom mieszkańców (tranzytowe ciągi komunikacji pieszej, przystanki autobusowe, szalet).
Plac Litewski wciąż czeka na przemyślaną koncepcję funkcjonalno-przestrzenną odrestaurowania, jako ważne miejsce historyczne, urbanistyczne, publiczne. Jest to nie tylko potrzeba wysuwana przez specjalistów - architektów, urbanistów czy konserwatorów. Zauważają to sami mieszkańcy miasta, dla których także jest to miejsce szczególne i którzy - równie trafnie jak specjaliści - widzą potrzebę pilnego przywrócenia jego wartości.
W roku 2007 samorząd miasta podjął inicjatyw ę przygotowania projektu rewaloryzacji, w związku z czym opracowane zostały aktualne wytyczne konserwatorskie.
The square formed already in the 16th centuryat the point where the main trade routes to Lublinconverged, and framed by the significant architectonicstructures - palaces, monasteries, public buildings, rows of tenement houses – constitutes the focal point of Lublin downtown.
The area of the Square has not been butli - in with any volume objects. The significant elements of its composition are the monuments located there. The particularly important role of the dominating element enclosing the scenic axis of the Krakowskie Przedmieście Street (leading from the Krakow Gate) is played by the 19th- century monument of the Lublin Union.
There are also three other monuments located on the Square: in the west part of the interior there is the monument of the 3rd of May Constitution, erected in 1916, the monument of the Unknown Soldier from 1924, and the monument commemorating Marshal Józef Piłsudski, erected on the site of the Gratitude Monument dismantled in the 1990s. Because of its smaller scale and form the first of the above mentioned monuments does not constitute a distinctly dominant feature while the second, which is composed of several horizontally placed stone slabs, remains almost invisible in the Square space. The equestrian monument of Marshal Piłsudski on its high pedestal was erected in 2001, as a temporary structure. The conservators. and experts. opinions indicated the necessity of selecting a different location for the monument - in front of the Soldiers. House, on the new square planned in the vicinity of the theatre or on the axis of palaces in the northern frontage of the Lithuanian Square. The monument has dominated the remaining elements on the Square surface and has evoked controversial reactions to this day.
The way of contemporary functioning of the Lithuanian Square as the main square of the city has for years been the subject of numerous analyses, projects and studies, as well as divergent ideas concerning its use.
As the ‘heart of the city’ it has been used both for celebrating patriotic occasions (which is determined by the historic monuments located there), recreation (fountain, green zones for walking, a playground for children), and social activities (exhibitions, sales, open-air shows, holiday feasts, occasional displays). It also serves current needs of the local residents (transit pedestrian traffic routes, bus stops, and toilets).
The Lithuanian Square is still waiting for well thought-out functional and spatial concepts of its restoration, as an important historic and urban public place. Not only is this issue emphasized by specialists - architects, urban planners or conservators. It has also been noticed by the city residents themselves for whom the Square is a special place and who, as accurately as specialists, perceive the urgent need to restore its previous value.
In 2007, local authorities took the initiative in preparing a revalorisation project, which resulted in the preparation of current conservation guidelines. Initially it was triangular in form and, as traditionhas it, was the place where Lithuanian noblemen camped in 1569, when the Polish - Lituanian Unionwas being signed. Gradually it transformed into a regular rectangle. At the turn of the 19th and 20thcentury it was numerously rebuilt until it obtainedits present form in the 1960s. The name - LithuanianSquare - has also lasted for two centuries, Hus commemorating the events which were so significant for both Lublin and the Republic of Poland.
The composition of the square follows the ruleof three-part division in the longitudinal layout with the following zones: the old palace garden,open space with the central ‘interior’ and fountain,and the zone of the western square; and two-partdivision in the latitudinal layout, with a separateformal zone adjacent to Krakowskie Przedmieście Street and a recreation zone in the north.
