Artykuł dotyczy problemu ochrony obiektów architektury oraz założeń urbanistycznych, zrealizowanych w Polsce w drugiej połowie XX wieku. Podstawową zasadą typowania obiektów lub zespołów urbanistycznych, ... więcej

Artykuł dotyczy problemu ochrony obiektów architektury oraz założeń urbanistycznych, zrealizowanych w Polsce w drugiej połowie XX wieku. Podstawową zasadą typowania obiektów lub zespołów urbanistycznych, które mogłyby zostać wpisane na listę obiektów chronionych jako dobra kultury współczesnej stało się ustalenie kryteriów, którym winny podlegać wybrane obiekty. Takie działania zostały podjęte przed kilkunastu laty przez większość oddziałów regionalnych SARP, zwłaszcza w Warszawie i w większych miastach naszego kraju, ale stale nie ma całościowego obrazu zasad ustalenia kryteriów i całościowej listy obiektów. Przy zdarzających się przykładach wyburzania wartościowych budowli sprawa wydaje się niezwykle ważną i pilną.

Niniejsza wypowiedź stanowi podsumowanie Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Ochrona dziedzictwa architektury i urbanistyki II połowy XX wieku”. Uczestnicy konferencji w swoich wypowiedziach zwrócili ... więcej

Niniejsza wypowiedź stanowi podsumowanie Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Ochrona dziedzictwa architektury i urbanistyki II połowy XX wieku”. Uczestnicy konferencji w swoich wypowiedziach zwrócili uwagę na fakt, że zasób dziedzictwa architektury i urbanistyki II połowy XX wieku w Polsce jest tyleż obszerny, co zróżnicowany, dlatego ochrona tego zasobu tak pod względem zakresu, jak i możliwej do zastosowania formy i metody wymaga kompetentnej, wszechstronnej i rozważnej oceny, tak aby niezbędna selekcja pozwoliła zachować obiekty i zespoły najcenniejsze, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Modernistyczne ośrodki wypoczynkowe wznoszone w PRL stanowiły istotny element projektu modernizacyjnego. Realizowały program władz budowy „drugiej Polski” i wpisywały się w obowiązujące tendencje ... więcej

Modernistyczne ośrodki wypoczynkowe wznoszone w PRL stanowiły istotny element projektu modernizacyjnego. Realizowały program władz budowy „drugiej Polski” i wpisywały się w obowiązujące tendencje w architekturze światowej. Po latach socmodernistyczne domy wczasowe i sanatoria niejednokrotnie wpisują się w definicję „niepożądanego dziedzictwa”, a o problemach z ich interpretacją i adaptacją nierzadko decyduje tło polityczno-historyczne, tożsamość, ogólna recepcja nowoczesności.
Skrajnymi przykładami tego złożonego zjawiska są Ustroń oraz Jastrzębia Góra. W pierwszym przypadku realizacja A. Franty i H. Buszki stała się czasowo elementem herbu miasta i jest do dziś częścią lokalnej tożsamości. W drugim – obiekt autorstwa Sz. Bauma rozebrano jako nieprzystający do współczesnych wymogów.
Waloryzacja budynków oraz ich poszczególnych elementów według istniejących kryteriów określa wartość materii. Wzbogacona o informacje dotyczące miejsca, jakie dany obiekt zajmuje w pamięci indywidualnej i kolektywnej (wraz z całym bagażem związanych z nim zdarzeń), pozwala nakreślić właściwą strategię ochrony.

Wartościowe dzieła współczesnej architektury sakralnej Kielc, zrealizowane przez wybitnych polskich twórców po 1945 roku, stanowią oryginalny dorobek i dziedzictwo, a w niektórych przypadkach dowód ... więcej

Wartościowe dzieła współczesnej architektury sakralnej Kielc, zrealizowane przez wybitnych polskich twórców po 1945 roku, stanowią oryginalny dorobek i dziedzictwo, a w niektórych przypadkach dowód nowatorskich i unikalnych rozwiązań na poziomie światowym. Pomimo skomplikowanych warunków gospodarczych oraz trudnej sytuacji społecznej i politycznej powojennej Polski architektura obiektów sakralnych stała się wyrazem kontynuacji nowoczesnych nurtów oraz poszukiwań awangardowych rozwiązań przestrzennych, odpowiadających potrzebom społecznym. Budowle te do dziś pozostają świadectwem rozwoju cywilizacyjnego oraz dążeń środowiska twórczego do zachowania wysokiej jakości warsztatu zawodowego.

W pracy omówiono wszystkie dotychczasowe próby oceny wartości zabytków z XX wieku i wymieniono najważniejsze polskie opracowania dokonujące oceny wartości budowli XX-wiecznych. Przedstawiono też ... więcej

W pracy omówiono wszystkie dotychczasowe próby oceny wartości zabytków z XX wieku i wymieniono najważniejsze polskie opracowania dokonujące oceny wartości budowli XX-wiecznych. Przedstawiono też kryteria ochrony architektury opracowane w związku z zapisami wprowadzającymi pojęcie dóbr kultury współczesnej zawarte w uchwalonej w 2003 roku ustawie o planowaniu przestrzennym.
W pracy zaproponowano zastosowanie kryteriów oceny wartości budowli XX-wiecznych zgodnych z obowiązującą Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Byłaby to wartość artystyczna – forma obiektu lub zespołu i jego jakość i oddziaływanie – europejskie, ponadregionalne i lokalne, wartość naukowa – autentyzm idei, materiału, funkcji oraz konstrukcja, materiał, nowatorstwo ponadregionalne i lokalne oraz wartość historyczna – miejsca, ludzi, wydarzeń – europejska, ponadregionalna i lokalna. Zaproponowano też zróżnicowanie wartości zabytków na rangę europejską (ponadkrajową), ponadregionalną i lokalną. W wypadku pojedynczych zabytków konieczne byłoby zastosowanie następujących kryteriów: określenie wartości bezwzględnie chronionych, wartości możliwych do przekształcenia oraz wartości utraconych, koniecznych do odtworzenia/rekonstrukcji. Konieczne byłoby zastosowanie zasady, że im wyższa ranga budowli, tym zakres ochrony jest większy. Podstawę do wyboru wyróżniających się zabytków XX wieku powinny stanowić opracowania źródłowe weryfi kowane przez późniejszą literaturę i współczesne opracowania badawcze.
Wybór wyróżniających się budowli XX-wiecznych powinien odznaczać się trzema cechami: powinien być prosty i klarowny przez precyzyjnie określone kategorii oraz operujący możliwie najmniejszą liczbą kryteriów wartościujących, powinien być zgodny z obowiązującym w Polsce prawem i musi dokonywać rzeczywistej selekcji, a nie bezrefl eksyjnie mnożyć kolejne grupy wartościowych zabytków i trudnych do zdefi niowania wartości.
Ocena wartości zabytków modernistycznych i wybór budowli najcenniejszych powinny stanowić podstawę do ustalenia różnego zakresu ochrony zabytków z tego okresu. Od kilku lat mówi się o potrzebie oceny wartości polskich zabytków i wydzielenia grup budowli najcenniejszych, które zasługują na pieczołowitą ochronę.
Mimo szeregu wypowiedzi na ten temat nie ukazały się dotychczas konkretne propozycje dotyczące zasad kompleksowej ochrony budowli modernistycznych w Polsce.

Zagadnienie, czy chronić substancję czy formę, nie budzi żadnych wątpliwości wobec dawnych zabytków (ochrona reliktów murów oraz często niekompletnych kompozycji dekoracji plastycznych). W odniesieniu ... więcej

Zagadnienie, czy chronić substancję czy formę, nie budzi żadnych wątpliwości wobec dawnych zabytków (ochrona reliktów murów oraz często niekompletnych kompozycji dekoracji plastycznych). W odniesieniu do architektury XX-wiecznej zakres remontów i prac konserwatorskich koncentruje się na formie i wyglądzie podobnym do dawnego, a wartość oryginalnego materiału jest niedoceniana.
Obecny stan budynków modernistycznych jest uwarunkowany sposobem ich użytkowania. Nieuchronny jest też proces degradacji materiałów budowlanych. Budowle zaniedbane przez brak należytej opieki są remontowane lub modernizowane wówczas, gdy ktoś doceni ich wartość architektoniczną. Remont i ewentualna konserwacja rozpoczyna się wtedy, kiedy budynek jest mocno zdegradowany. Wówczas podejmowane są działania mocno ingerujące w autentyczną tkankę. Zakres ingerencji konserwatorskich poszerzany jest zwykle o dostosowanie do współczesnych wymogów funkcjonalnych. Budynek dostosowuje się do potrzeb prawa budowlanego i wymogów termoizolacyjności docieplając ściany i wymieniając okna.
Efektem tych działań jest zgoda na wymianę autentycznych materiałów – np. wypraw elewacyjnych z tynków szlachetnych, wymiana ruchomego wyposażenia, jak w omówionym w artykule przykładzie Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki. Nowy detal otrzymuje wygląd zbliżony do elementów dawnych. Wymiana materiałów wiąże się też z dostosowaniem do współczesnych potrzeb i przepisów prawa budowlanego. Istnieje więc duża sprzeczność pomiędzy tradycyjną ochroną zabytków i doktryną konserwatorską a prowadzonymi pracami.
Modernizacje i adaptacje budynków XX-wiecznych powinny respektować ideowe założenia modernizmu odnoszące się do zachowania bryły i ściśle związanej z nią funkcji. Powinny też dążyć do zachowania w możliwie największym stopniu oryginalnej substancji. Wartość materii XX-wiecznej nie jest mniejsza niż pochodzącej z epok starszych. Upływ czasu sprawia też, że traktowanie detali modernistycznych jako współczesnych staje się całkowicie nieuzasadnione.

Polska architektura i urbanistyka 2. połowy XX wieku jako zasób dziedzictwa podlegającego potrzebie ochrony jest zjawiskiem nowym, ale wpisującym się w aktualny nurt działań podejmowanych na rzecz ... więcej

Polska architektura i urbanistyka 2. połowy XX wieku jako zasób dziedzictwa podlegającego potrzebie ochrony jest zjawiskiem nowym, ale wpisującym się w aktualny nurt działań podejmowanych na rzecz zachowania współczesnych dóbr kultury. W Polsce punktem zwrotnym była ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. wprowadzająca pojęcie dobro kultury współczesnej. Praca podejmuje próbę zilustrowania stanu ochrony dziedzictwa architektury i urbanistyki polskiej na terenie województwa zachodniopomorskiego w ciągu ostatniej dekady. Przedstawiona zostanie sytuacja „lokalnych ikon” architektury modernistycznej, jak i zasady ochrony obiektów będących dobrem kultury.