Budowle stylu nadwiślańskiego jako implanty pamięci intencjonalnej. Aspekty urbanistyczne / Krzysztof Kwiatkowski // W: Implanty pamięci społecznej : teoria i przykłady / pod red. Dominiki Gortych ... więcej

Budowle stylu nadwiślańskiego jako implanty pamięci intencjonalnej. Aspekty urbanistyczne / Krzysztof Kwiatkowski // W: Implanty pamięci społecznej : teoria i przykłady / pod red. Dominiki Gortych i Łukasza Skoczylasa. – Poznań : Wydaw. Rys, 2017. – S. 121-142 : fot., tab. – Bibliogr. s. 141-142. – ISBN 978-83-65483-45-4

Budowle projektowane w konwencji tzw. stylów narodowych były specyficznym przykładem architektonicznych implantów pamięci społecznej, które można by określić jako implanty pamięci intencjonalnej. ... więcej

Budowle projektowane w konwencji tzw. stylów narodowych były specyficznym przykładem architektonicznych implantów pamięci społecznej, które można by określić jako implanty pamięci intencjonalnej. Recepcja fenomenu owych stylów przeszła swoistą ewolucję: od afirmacji poprzez gwałtowną krytykę i falę szyderstw do krytycznej akceptacji. W pracy podjęto próbę analizy aspektów urbanistycznych wprowadzania budowli stylu narodowego w strukturę tkanki miejskiej. W szczególności skoncentrowano się na obiektach projektowanych przez Jana Sasa-Zubrzyckiego w ramach wykreowanego i zdefiniowanego przez niego stylu nadwiślańskiego. Zaprojektowane przez architekta budowle zrealizowano m. in. w małych miastach Małopolski i Podkarpacia: w Sokołowie Małopolskim, Błażowej, Jordanowie, Podgórzu (wówczas samodzielnym mieście). Budowle przede wszystkim o charakterze sakralnym, zlokalizowane w tych miastach spowodowały transformację ich tożsamości. Zredefiniowaną tożsamość urbanistyczną proponuję określić, trawestując określenie „tradycja wynaleziona” Erica Hobsbawma, jako „skonstruowaną tożsamość urbanistyczną”. Nowa tożsamość urbanistyczna ujawnia się w trzech głównych wymiarach. W najbardziej oczywistym – kompozycyjnym, krajobrazowym – jej symbolem jest dominanta w sylwecie miasta. Małe, prowincjonalne, na wpół wiejskie miasta otrzymały nową „skonstruowaną” sylwetę. Głównym elementem sylwety jest widoczna z dalekiej odległości dominanta, której w takim kształcie nigdy w historii nie posiadały. Forma dominanty sugeruje jej historyczną proweniencję. Ową „nieautentyczność” dominującej budowli uprawniała i usprawiedliwiała metoda twórcza kształtowania budowli. Jan Sas-Zubrzycki opisał ją w szeregu swoich prac, z których najistotniejszą dla praktyki architektonicznej jest „Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce”. Architekt bardzo szczegółowo opisuje metodę kształtowania architektury o „narodowym” charakterze, wywodzącym się z historii. Przeprowadza systematyczny wywód począwszy od ogólnych treści symbolicznych kończąc na szczegółowo opisanych detalach. Drugim wymiarem „konstruowanej tożsamości urbanistycznej” jest oddziaływanie budowli na strukturę miasta. Przejawia się ono w charakterystycznym przeskalowaniu w stosunku do zastanej zabudowy (w większości parterowej lub piętrowej), celowo kształtowanym „miejskim” charakterze (w opozycji do „małomiasteczkowego” charakteru istniejącej zabudowy) oraz nasyceniu treściami symbolicznymi budowli wynikającemu z wspomnianej powyżej twórczości teoretycznej architekta. Trzecim wymiarem był wymiar społeczny. Budowa kościoła związana była z mobilizacją społeczną mieszkańców miasta i ukonstytuowaniem się określonej wspólnoty społecznej. Wrażliwość na zagadnienia pamięci społecznej utrwaliła się w przypadku wspólnoty mieszkańców miasta Błażowa. Świadczy o tym fenomen Społecznego Muzeum Ziemi Błażowskiej w Błażowej. W muzeum wysiłkiem społecznym zgromadzono zbiory dotyczące m. In. nieistniejącej już tradycji tkackiej w tym mieście oraz kultury żydowskiej. Wprowadzenie w tkankę małych miast budowli związanych z tzw. „stylem narodowym”, w tym przypadku „nadwiślańskim” zaowocowało procesem, który można by określić jako nobilitację urbanistyczną małych miast. Ocena fenomenu stylów narodowych, a wśród nich kreowanego przez Jana Sasa-Zubrzyckiego stylu nadwiślańskiego jest niejednoznaczna. Obecnie dominuje tendencja preferowania trendów uniwersalnych lub regionalnych/wernakularnych. Sądzę, że określenie „odcień” zawarte w tytule dzieła Sasa-Zubrzyckiego „Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce” stanowiło swego rodzaju podświadomą antycypację tych trendów.